اتاق روشن

اتاق روشن، «یادداشت‌هایی در باب عکاسی»، پژوهشی است درمورد سرشت عکس‌ها، که با بررسی درون‌مایه‌های حضور و غیاب و رابطه میان عکاسی، تئاتر، تاریخ و مرگ آغاز می‌شود. آن‌گاه هنگامی که بارت در عکسی از دوران کودکی مادرش تأمل می‌کند، این کتاب ذهن خود را باز می‌تاباند.

کتاب اتاق روشن دربارۀ حسرت است؛ حسرت نبودن کسی، و این عصارۀ مرگ است. مادرِ بارت، آنریت، در اکتبر ۱۹۷۷ از دنیا رفت و بارت پس از مرگ مادر، با تأمل در عکس های او، به تأمل در عکاسی پرداخت و این کتاب شورانگیز، ثمرۀ آن مواجهه و احساس شد.

بارت با مرگ مادر، دوباره کودک شد و دوباره مادر برایش اهمیت یافت. او به چیزی اندیشید که زودهنگام آمده بود، بی هنگام رفته بود، و «کیفیت» زندگی اش را با خود برده بود.

بارت دربارۀ اتاق روشن می گوید: «… یک کتاب کوچک و معمولی است که بنا به درخواست کایه دو سینما نوشته ام و جزو مجموعۀ کتاب هایی است که به مقولۀ فیلم خواهند پرداخت؛ اما آن ها مرا در انتخاب موضوع کتابم آزاد گذاشتند، من هم عکاسی را انتخاب کردم….کتاب من، نه جامعه شناسی است، نه زیبایی شناسی و نه تاریخ عکاسی، بیشتر می توان آن را پدیدارشناسی عکاسی نامید.

از جمله کارهایی که واقعاً به من لذت می دهد، نمایش رابطۀ میان متن و تصویر است. همیشه از چنین آثاری لذت می برم. من عاشق این هستم که برای تصاویر شرح بنویسم. همین کار را در کتابم، امپراتوری نشانه ها و رولان بارت انجام داده ام و اخیراً هم آن را در اتاق روشن به کار بسته ام. 

بنابراین، کتاب اتاق روشن، گلچینی از عکس‌ها و عکاسی نیست. نمی‌خواستم عکس‌های خوب یا حتی عکس‌های موردعلاقه‌ام را از میان آثار عکاسان نمایش بدهم بلکه صرفا آن‌ها را به‌عنوان شاهد مثال آورده‌ام. نمی‌دانم که عکاسی پلی میان هنر و غیر هنر هست یا نه، اما مسلماً حد واسط و منطقه‌ای بینابین است.

عکاسی مفهوم و نیت هنر را جابجا می‌کند و تغییر می‌دهد و به‌همین دلیل جایگاه خاصی در مسیر دنیا دارد. … امروزه عکاسی را هنر قلمداد می‌کنند… بازی هنوز تمام نشده. به‌ بیان بهتر، باید گفت که هر عکسی در برابر هنر مسئول و پاسخگوست، البته به‌جز (به‌ شکلی متناقض) عکس‌های هنری. اینکه عکاسی را زبان بخوانیم، هم درست است و هم غلط. به‌معنایی لفظی و سرراست غلط است؛ زیرا … بی‌اغراق، هیچ معادل زبانی اعم از واژه یا حرف در یک عکس وجود ندارد…

اما تا جایی که ترکیب و سبک یک عکس به‌ منزله‌ی پیام ثانوی عمل کند و با ما از واقعیتِ به‌تصویر درآمده و از خود عکاس سخن بگوید، چنین اظهارنظری درست است… عکس‌ها همیشه و تلویحاً به چیز متفاوتی از آنچه صریحاً نشانش می‌دهند دلالت دارند: این تناقض عجیبی است که صرفا به‌ واسطه‌ی سبک است که عکس‌ها زبان به‌شمار می‌آیند.

من در کتاب اتاق روشن، تاملی اندوهبار را بر سوگواری و ماتم شروع می‌کنم. می‌خواهم دلیل این تأثیر اندوهبار را بجویم و تشریح کنم: خشونت “آنچه در آنجا بود”. “نشئگی عکاسانه” همین است: بعضی از عکس‌ها، وقتی با فقدان و خلأ نسبت دارند، شما را فرانر از خودتان می‌برند، و در این معنا، “اتاق روشن”، در ساحت ماتم و سوگ، قرینه‌ی “گفتار یک عاشق” است.»